Burgerrechten sneuvelen in de Britse strijd tegen terreur

“De spelregels zijn veranderd”, verklaarde Tony Blair op 24 augustus toen hij zijn nieuwe maatregelen tegen terreur aan de media voorstelde. De ‘New Terrorism Bill’ is een keihard en op Amerikaanse leest geschoeid antwoord op de bloedige aanslagen in Londen die aan 56 mensen het leven kostten. De angst voor terreur drijft de Britten terug in de tijd, want de overheid doet in stijgende mate afbraak aan de verworven burgerlijke vrijheden.

In 2000 vaardigde de Britse overheid de eerste ‘Terrorism Act’ uit De vage definitie van terrorisme liet veel misbruiken en interpretaties toe. Na 9/11 werd die lijn nog verder doorgetrokken: de Anti-Terrorism, Crime and Security Act (ATCSA) werd de nieuwe norm. De vaagheid bleef, maar de wet beperkte nu ook het recht van afgewezen asielzoekers om een beroep aan te tekenen. De publieke fondsen voor immigratie- en asielwerk werden beperkt, waardoor veel asielzoekers zonder advocaat bleven. Nadat het Britse hof van beroep de wet veroordeelde in het kader van de mensenrechten, ging de overheid verder op zoek naar repressieve maatregelen op de grens van het toelaatbare.

Coalitiepartner

Op 15 maart 2003 vormden Blair en Bush een coalitie om, zonder het fiat van de VN, Irak binnen te vallen. De Britse overheid probeerde haar verplichtingen onder het Internationaal Humanitair Recht te omzeilen door vol te houden de troepen in Irak niet gebonden waren aan dit recht. Overvolle gevangenissen waar mensonwaardige omstandigheden heersen en een stijgend aantal zelfmoorden in detentie waren het gevolg, net als aantijgingen van buitengerechtelijke executies, foltering en andere mensenrechtenschendingen door de Britse troepen.

In augustus 2004 keurde het Britse hof van beroep de schandalige wet goed die stelt dat verklaringen, verkregen onder foltering, toegestaan zijn indien de foltering plaatsvond in het buitenland. De enige voorwaarde is dat Britse agenten niet rechtstreeks of onrechtstreeks aan de foltering hebben deelgenomen. Samen met 13 andere organisaties stelt Amnesty zich momenteel burgerlijke partij tegen deze wet.

Asielzoekers geterroriseerd

Dit voorjaar ging dan de ‘Prevention of Terrorism Act’ van kracht. Voortaan kon het Ministerie van Binnenlandse Zaken de vrijheid van verdachten aan banden leggen door ze bijvoorbeeld een communicatieverbod of huisarrest op te leggen, uitsluitend op basis van informatie van de geheime inlichtingendienst en zonder enige vorm van proces.

Na de aanslagen van 7 juli werd opnieuw aan deze wet getimmerd en in augustus stelde Blair ‘The New Terrorism Bill’ voor. Administratieve maatregelen uit het nieuwe wetsvoorstel werden direct van kracht, zoals het gebruik van een lijst van ‘onaanvaardbaar gedrag’ op grond waarvan niet-Britten uitgewezen of de toegang tot het land ontzegd kunnen worden.

Het wetsvoorstel wil ook het recht van afgewezen asielzoekers om beroep aan te tekenen opnieuw verregaand beperken. Opnieuw, want een dergelijke wet werd eerder al door het hoogste hof van Groot-Brittannië veroordeeld. Maar Blair verklaarde “vele veldslagen te zullen uitvechten met de rechtbanken als die de uitwijzing van extremisten in de weg zouden staan”. In een duidelijke poging om de onafhankelijkheid van het gerecht te ondergraven, verklaarde hij bereid te zijn om de Human Rights Act uit 1998, die de principes uit de Europese Mensenrechtenconventie verankerde in de nationale wetgeving, aan te passen om deportaties te vergemakkelijken.

Zowel terroristen als de overheid nemen de mensenrechten onder vuur

De regering Blair wil ook gaan werken met ‘Memoranda of Understanding’, diplomatieke overeenkomsten met derde landen bij uitwijzingen. Deze schriftelijke overeenkomsten moeten verzekeren dat de gedeporteerden niet gefolterd zullen worden. Daarmee gaat de overheid voorbij aan de nationale gerechtshoven, die een deportatiebevel tenietdoen als er vermoedens zijn dat de persoon in kwestie gefolterd zal worden. De memoranda zijn nauwelijks het papier waard waarop ze geschreven staan, want de uitvoering ervan valt niet te controleren. Toch heeft het VK reeds zo’n samenwerkingsverband met Jordanië en onderhandelingen hierover met Algerije en Libanon staan in de startblokken. De Britse overheid verzaakt hiermee meteen ook aan de plicht om tegen gearresteerden meteen een erkende aanklacht te formuleren en hen zelf te berechten volgens de internationale standaarden.

Angst in de straten van Londen

Niet enkel de definitie van ‘terrorisme’ blijft vaag in het wetsvoorstel; ook termen als ‘extremisme’ en ‘onaanvaardbaar gedrag’ doen de wenkbrauwen fronsen. De kans is groot dat de meest kwetsbare groepen van de samenleving – zoals niet-Britse gemeenschappen – de gevolgen zullen dragen van een brede interpretatie van deze termen. Dat bewees alvast de tragische dood van de Britse Braziliaan Jean Charles de Mezenes, die door agenten in burger door het hoofd werd geschoten maar achteraf onschuldig bleek. De agenten volgden daarmee de nieuwe politierichtlijnen die stelt dat kamikazes in het hoofd moeten worden geschoten, een nieuwe shoot-to-kill-techniek “waarbij ongelukken niet uitgesloten zijn”, aldus de Londense korpschef. Door de gangbare opvatting dat de aanslagen een neveneffect waren van het Britse multiculturele beleid, is het aantal racistische misdrijven in Londen sinds de aanslagen verzesvoudigd.

In november werd het voorstel om de periode van voorarrest te verlengen van 14 dagen tot 3 maanden gelukkig verworpen door het Britse parlement. Het internationaal recht stelt overigens dat een voorarrest maximaal 4 dagen mag duren, waarna de gearresteerde onmiddellijk voor het gerecht gebracht moet worden om de aanklacht te horen. Daarnaast moeten gedetineerden ook onmiddellijk een advocaat toegewezen krijgen. Daarvan was in dit voorstel geen sprake.

Geen lichtend voorbeeld

Landen als Italië spiegelen zich dezer dagen aan het antiterreurbeleid van EU-voorzitter Groot-Brittannië. Maar Europese beleidsmakers die de ontwikkeling van een rechtvaardige samenleving afstemmen op de schokgolven die terroristen teweegbrengen, maken een historische fout. Respect voor de mensenrechten is geen obstakel op de weg naar vrijheid. Het is de enige weg naar echte veiligheid.