Michael Franti

Muzikaal medium voor sociale rechtvaardigheid

Het filmfestival Open Doek waarmee Amnesty vanaf 2005 in zee ging, overtrof de verwachtingen. Op de valreep verscheen op de internationale gastenlijst ook Michael Franti, de sociaal bewogen frontman van muziekgroep Spearhead. Hij wilde zijn debuutdocumentaire over het Midden-Oosten persoonlijk voorstellen: een trip naar Irak, Israël en Palestina, op zoek naar verhalen van de mensen die in de oorlog leven. Na zijn optreden voor de minderjarige asielzoekers van het Turnhoutse Atheneum hadden wij een gesprek met hem.

In je muziek zing je uitvoerig over mensenrechten. Je betoont steun aan activisten en gewetensgevangenen, verdedigt de vrijheid van meningsuiting, spreekt je uit tegen de doodstraf en discriminatie … Zouden meer artiesten de luisteraars bewust moeten maken via muziek?

Ik vind dat je de mensenrechten ter harte moet nemen, ongeacht je job. Maar de echte verantwoordelijkheid van een artiest komt neer op één ding: mooie kunst maken. Daartoe moet je een waarheid vinden – een politieke waarheid, een seksuele of spirituele waarheid – en een manier om die waarheid aan de mensen door te geven. Voor mij zijn emoties altijd de grootste waarheid geweest. Als je tv kijkt, kan je er vaak niet aan uit wat er allemaal gebeurt in de wereld, maar je weet altijd wat je voelt. De kunst is om emoties zó uit te drukken dat anderen ze ook voelen.

Ik las in een boek over muziekcensuur (Shoot the singer! Music censorship today) een hoofdstuk over censuur in de VS sinds 9/11. Is dat iets waar jij als artiest mee geconfronteerd wordt?

Wij komen nooit op de radio in de States, we zijn enkel populair bij de underground radiostations. Nu heeft een van onze bandleden een zus die in het leger zit en op 15 maart 2003 – de dag voor oorlog in Irak – kwamen twee officieren van de militaire intelligentie bij hem met vragen over de groep. Waarom we anti-oorlogsrally’s speelden, wilden ze weten. Ze hadden allerlei informatie over de bandleden, de namen van iedereen die bij ons werkt … maar er werd geen verder gevolg aan gegeven.

Maar in Irak ontmoette ik dichters die jaren in de gevangenis hadden doorgebracht om wat ze schreven. Ze waren gemarteld, hun duimen waren gebroken, ze hadden elektrische shocks toegediend gekregen … en ze schreven niet eens over politiek, gewoon ideeën die door Saddam als dissident werden bestempeld. Wij hebben dus wel degelijk censuur in Amerika, meer dan ooit zelfs, maar dat is niets vergeleken met het leed van mensen die leven onder de censuur van landen als Iran, China of Saudi-Arabië.

Ik wil vooral tonen hoe de mensen hier leven. In die complete vernieling gaan ze naar school, wandelen door de straten, eten in een café, spelen in een muziekband en hebben radiostations … net als andere mensen.

Je documentaire ‘I know I’m not alone’ gaat over je missie in het Midden-Oosten, die je ondernam met een groep vredeswerkers, artiesten, filmmakers en musici. Wat wil je met deze film bereiken?

Ik wil de oorlog in Irak een menselijk gezicht geven. Alles wat we in de VS horen over Irak gaat over de militaire technologie en de hightech raketten die we gebruiken, maar waar landen die raketten? Nooit komen de mensen in beeld die door de oorlog worden getroffen. Ik wil niet alleen tonen hoe die mensen lijden, maar vooral de manier waarop ze leven. In die complete vernieling gaan ze naar school, wandelen door de straten, eten in een café, spelen in een muziekband en hebben radiostations … net als andere mensen. Als de Amerikanen dat zien, hoop ik dat ze zullen zeggen: “Wat doen wij daar eigenlijk? Al dat belastinggeld uitgeven om honderdduizend mensen te vermoorden; het is te gek voor woorden!”

Wat inspireerde je om te vertrekken naar het Midden-Oosten? Hoe is alles begonnen?

Een vriend vroeg me wat ik wilde doen met mijn leven. Die vraag hield me bezig. Later antwoordde ik hem dat ik het best mogelijke muzikale medium voor sociale rechtvaardigheid wil zijn. Toen hij me vroeg hoe ik dat zou doen, zei ik dat ik naast muziek ook films kon maken over plaatsen die we bezochten, zoals bijvoorbeeld … Bagdad. Ik verraste mezelf door dit te zeggen! Maar ik wilde er echt heen. Aan de vooravond van de presidentsverkiezingen wilde ik de mensen wakkerschudden. Maar als ik de oorlog niet met mijn eigen ogen had gezien, zou niemand luisteren.

Was je niet bang om als Amerikaan door het Midden-Oosten te reizen?

Het anti-Amerikaanse sentiment gaat meestal aan me voorbij, omdat ik in de eerste plaats gezien wordt als een zwarte man, een ‘dread’. Mensen hebben daar een andere set vooroordelen over (lacht). Maar ik was zeker bang, elke minuut. Ik was al bang voor ik vertrok, omdat twee weken eerder de eerste gijzelaar onthoofd was in Irak. Ik vreesde ook dat het leger ons zou tegenhouden. Of dat, als we toch in Irak geraakten, we gekidnapt of beschoten zouden worden.

Wat ons écht een veilig gevoel gaf, was de gitaar. Ik wilde niemand neerknallen of intimideren; ik wilde gewoon een liedje spelen. Dat werkt ontwapenend. De mensen nodigden me spontaan uit om mee te stappen naar hun huis.

Hadden jullie beveiligingsmensen?

Nee, we reisden rond met twee lokale chauffeurs en hebben een vriend die in Irak werkt, en ons hielp. We verbleven niet in de ‘groene zone’ – de door de Amerikanen gecontroleerde zone – maar vooral in de ‘rode zone’, de rest van Irak. In de ‘groene zone’ houdt het leger je constant in het oog en is de spanning enorm; mensen gooien elke nacht mortiergranaten in de  straten.

Maar wat ons écht een veilig gevoel gaf, was de gitaar. Als je over straat loopt terwijl je gitaar speelt, kan niemand kwaad op je worden. Ik wilde niemand neerknallen of intimideren; ik wilde gewoon een liedje spelen. Dat werkt ontwapenend. De mensen nodigden me spontaan uit om mee te stappen naar hun huis; ze wilden graag praten over de oorlog, over hun leven, 

Je bezocht ook Israël en Palestina. Waarom koos je Gaza?

Omdat ik de situatie in Israël en Palestina niet begreep, hoeveel ik er ook over las in de krant. Hoe kan iemand bommen rond zijn lijf hangen en een winkelcentrum binnenlopen? Voor iemand zo ver gaat, moet hij compleet wanhopig zijn. Wat maakt hen zo radeloos?

Op de Westelijke Jordaanoever zag ik hoe bulldozers de Palestijnse huizen met de grond gelijk maakten. Ik zag mensen die uren aan een checkpoint moeten wachten terwijl ze gewoon naar hun werk, naar school of naar de dokter willen. Ik ontmoette boeren wiens olijfgaarden vernield waren, zag de scheidingsmuur … Palestina en de Westelijke Jordaanoever zijn een derde wereld-economie; 75% van de mensen in Gaza leeft onder de VN-armoedegrens met minder dan 2 dollar per dag. Israël is daarentegen een eerste wereldeconomie: winkelcentra, mooie huizen, zwembaden, voldoende water en voedsel. De Palestijnen leven in constante angst, terwijl het Israëlitische leger hen bezet. Uiteindelijk worden de mensen zo gefrustreerd … en ze hebben geen wapens of leger om zich te verzetten. Het enige wat ze nog weten, is dat ze bommen rond zichzelf kunnen hangen en zich kunnen gaan opblazen en weet je, het levert allemaal niks op. De bezettingen evenals de bomaanslagen, het leidt alleen tot meer bloedvergieten. Er moet een manier zijn waarop… tja…

.. de internationale gemeenschap ingrijpt?

Ja. Maar ‘de internationale gemeenschap’ komt eigenlijk neer op één land. Kijk maar naar de rol van de internationale gemeenschap in de oorlog in Irak: niemand stond erachter, maar Amerika deed het tóch. Als de VS vandaag beslist om Israël niet meer financieel te steunen tot de nederzettingen in Palestina ontruimd worden, komt er overnacht een oplossing voor dat conflict. Dat is jammer genoeg de machtsbalans vandaag.

We kunnen wel een impact hebben. Maar alleen als de internationale gemeenschap zich blijvend verenigt en telkens opnieuw benadrukt, als water op een berg dat uiteindelijk een rivier vormt, dat we er gewoon nooit zullen achter staan.

Bekijk hier de documentaire ‘I know I’m not alone’