“De doodstraf is steeds minder populair in de VS”
Het jongste rapport van Amnesty over de doodstraf bracht weer een ontstellende stand van zaken. Minstens 2148 mensen werden vorig jaar terechtgesteld in 22 landen, waarvan 94% in China, Iran, Saudi Arabië en de VS. Op 1 januari 2006 zaten in de VS zo’n 3400 gevangenen te wachten op de dood. Helen Prejean uit Baton Rouge, Louisiana, voert sinds 1981 een niet-aflatende strijd tegen de doodstraf in de VS. In dat jaar begon ze een correspondentie met Patrick Sonnier, een man in de dodencel. Ze begeleidde hem tot de dag van zijn executie en schreef daarover het boek ‘Dead Man Walking: an Eyewitness Account of the Death Penalty’. Sinds de verfilming van dat boek geeft ze tot 140 lezingen per jaar en werkt tussendoor in het Death Penalty Discourse Center in New Orleans. We ontmoetten haar toen ze de vredesprijs van Ieper in ontvangst kwam nemen.
Uw boek ‘Dead man walking’ en de daarop volgende film van Tim Robbins brachten de doodstraf massaal onder de aandacht. In welke mate heeft dat volgens u de evolutie van de afschaffing van de doodstraf in de VS versneld?
Voor mijn boek gepubliceerd werd in ’93 stond 80% van de Noord-Amerikanen nog achter de doodstraf. Het boek en de film introduceerden een diepere reflectie erover en tegen het jaar 2000 werd men zich ook bewust van de hoeveelheid onschuldige mensen die al veroordeeld waren. Die twee feiten zorgden voor een dubbele impact.
Regisseur Tim Robbins zorgde ervoor dat ook voorstanders van de doodstraf dieper aan het nadenken gingen over de realiteit. Bovendien werd de film een ‘vlaggenschip’ voor andere films over het onderwerp: het toonde dat een film over een moeilijk onderwerp als de doodstraf toch een kaskraker kan zijn. Het zette een nieuwe standaard, ook voor tv-shows, die eveneens wat dieper aan het graven gingen over de doodstraf.
Natuurlijk leidde die film het publiek ook naar mijn boek, dat plots 8 maanden op de New York Times Best Seller List verscheen! Ik kan nu praten voor 400 of 500 mensen tegelijk, wat echt een wonder is.
De doodstraf begint dus een onpopulair agendapunt te worden. Dat is echt een kentering!
Uw tweede boek vertelt het verhaal van 2 mannen die onschuldig waren, maar toch geëxecuteerd werden. Vond u het moeilijk om hun zaak te onderzoeken terwijl u hen begeleidde?
Ik werk altijd nauw samen met de advocaat van de mensen die ik begeleid. Maar het was een grote stap voor mij om structurele fouten in het rechtssysteem aan te klagen. Bijvoorbeeld hoe de beroepshoven enkel bogen op procedure en niet op substantiële zaken van gerechtigheid. In de VS is de veronderstelling: als je je dag in de rechtbank gehad hebt en je werd schuldig bevonden, dan móet je wel schuldig zijn. Daardoor worden er muren gecreëerd die het extreem moeilijk maken om de feiten opnieuw te laten onderzoeken.
New Jersey, New York en New Mexico overwegen een moratorium of de complete afschaffing van de doodstraf. Wat denkt u dat de rol van burgerbeweging daarin is?
Alle verhalen van onschuldigen, de fouten in het systeem, het feit dat arme mensen een slechte verdediging krijgen … De mensen zien dat het systeem fout zit vanaf de eerste stap. Hoe meer je het volk daarover onderwijst, hoe groter het effect op de politici.
Tijdens de presidentiële campagne hadden we met Kerry voor het eerst een presidentskandidaat die niet voor de doodstraf was. Bush viel hem hierover niet aan, hij maakte er geen punt van, hij zei er gewoon niks over! Tijdens het gouverneurschap van Jeb Bush zijn al 152 executies geweest in Texas: ook dat wenste zijn broer niet voor het voetlicht te brengen. De doodstraf begint dus een onpopulair agendapunt te worden. Dat is echt een kentering!
Een gerechtelijke procedure waarbij de doodstraf geëist wordt, duurt vaak 15 tot 20 jaar. Hoe komt dat?
Je moet eerst door het gerechtelijk niveau van de (deel)staat en daarna door het niveau van de federale staat. Als de staat op een bepaald moment je zaak laat hangen, kan dat jaren duren. Zo zitten in Californië ongeveer 600 mensen in de dodencel en ze zitten er gemiddeld 20 jaar. Dat is tegelijk een zege, want soms kan men in die tijd de doodstraf nog blokkeren.
Maar de veroordeelden weten die hele tijd niet of ze vandaag, volgende week of volgend jaar geëxecuteerd zullen worden. Een echte foltering.
Inderdaad, en in mijn nieuwe boek haal ik dat argument sterk aan. De VS heeft de VN Conventie tegen Foltering ondertekend en daarin wordt foltering niet enkel als fysiek, maar ook als psychologisch gedefinieerd. Je kan niet tegelijk zo’n Conventie ondertekenen en dan iemand voor 15 jaar opsluiten in het equivalent van een kleine badkamer om te wachten op een executie.
Even onmenselijk is het executieproces. Adobie Williams, de man waarrond het eerste verhaal in mijn boek draait, werd maar liefst 3 keer naar de executiekamer gebracht en kwam twee keer op 1,5 uur van zijn geprogrammeerde dood. Telkens werd hij op het laatste nippertje teruggebracht om nog wat langer te wachten. Een absolute marteling.
Je kan niet tegelijk een Conventie tegen Foltering ondertekenen en dan iemand 15 jaar lang opsluiten in het equivalent van een kleine badkamer om te wachten op zijn eigen executie.
In de VS voorzien nog steeds 38 van de 50 Staten de doodstraf in de wet. Het is ook voorzien in de federale militaire en burgerlijke wetgeving. Van ’67 tot ’76 werd de doodstraf nochtans opgeschort nadat het Hooggerechtshof oordeelde dat het een ‘wrede en onmenselijke straf’ was.
Dat klopt, maar dat was niet de reden waarom de doodstraf werd opgeschort. De straf werd ongrondwettelijk verklaard omdat de toepassing ervan arbitrair was. Toen ze de toepassing van de doodstraf dus ‘uitstelden’, werd iedereen die de straf had gekregen onder de oude wet vrijgelaten – maar ze veroordeelden wel nieuwe mensen. Er zaten alweer 500 mensen op death row toen de straf in ’76 opnieuw grondwettelijk werd verklaard. Maar de uitvoering van de doodstraf was zeldzaam. Door Vietnam werd de macht van de overheid ernstig in vraag gesteld. Dat zien we vandaag opnieuw gebeuren.
Het feit dat sinds ‘73 al 122 onschuldige mensen die de doodstraf hadden gekregen werden vrijgelaten en hun verhaal vertelden, fnuikt het gebruik van de straf langzaam maar zeker. 80% van alle executies vindt plaats in de 10 meest zuidelijke Staten. In Harris County, Texas, waren er eind de jaren ’90 nog tot 200 rechtszaken voor de doodstraf per jaar. Maar in 2005 werd de straf er slechts éénmaal uitgesproken! De wetgevers beginnen levenslang zonder voorwaardelijke vrijlating als alternatief voor de doodstraf te behandelen. Juryleden geloofden lang dat de doodstraf de ‘normale’ manier was om de gemeenschap te beschermen. Nu weten ze stilaan beter.
Lees mijn correspondentie met een terdoodveroordeelde in Georgia.
Joke Van Damme 