Plastic vergaat niet

Anno 1955 vierde Life Magazine de komst van wegwerpplastic met de titel Throwaway Living. Vandaag vind je het goedje in kleding, meubels, donsdekens en talloze (verzorgings)producten en cosmetica. Voedsel en andere zaken zitten in zakjes, bakjes en netjes en petflessen van drank slingeren overal rond. Het zit in de lucht die we inademen en het voedsel op ons bord. Vervuiling uit gemakzucht, waar we maar moeilijk vanaf komen. En toch wordt dat een absolute prioriteit.

In 1950 werd wereldwijd ongeveer 1,5 miljoen ton plastic geproduceerd. Vandaag is dat al meer dan 350 miljoen ton per jaar, en die hoeveelheid neemt nog toe. Slechts 9% van alle plastic wordt wereldwijd gerecycleerd. De rest komt op stortplaatsen, in verbrandingsovens of als zwerfvuil in het milieu terecht. Het duurt bijna 400 jaar voordat plastic is afgebroken en helemaal verdwijnen doet het nooit. Het meeste plastic blijft in de een of andere vorm bestaan.

Plastic soep is troep

Microplastic komt op allerlei manieren in het milieu terecht. Vooreerst defragmenteert plastic zwerfvuil in de loop der jaren tot microscopisch kleine stukjes. En dan is er de slijtage van autobanden en verf van wegmarkeringen. Die stukjes spoelen bij regen via de riool naar de waterlopen. Microplastic is ook massaal aanwezig in ons afvalwater. Het komt in grote hoeveelheden los bij het wassen van synthetische kleding en wordt in de vorm van minuscule bolletjes (zgn. microbeads) toegevoegd aan verzorgingsproducten zoals tandpasta’s, scrubs, shampoos, douchegels en cosmetica. Onze zuiveringsinstallaties zijn niet in staat om microplastic uit het afvalwater te filteren, en zo komt het terecht in de waterlopen en zeeën, waar zeedieren ze vaak voor voedsel aanzien.

Beelden van vissen en vogels met een maag vol plastic zijn geen uitzondering meer. Prognose? Aan dit tempo zit er tegen 2050 meer plastic dan vis in de oceanen. En die plastic soep komt ook op ons bord terecht, door het zeevoedsel dat we eten. Wat dat betekent voor de volksgezondheid werd onvoldoende onderzocht, maar dat een constante aanvoer van plastic in het lichaam van mens en dier ongewenst is, spreekt voor zicht. We weten alvast dat microplastics andere vervuilende stoffen absorberen, die onze hormoonhuishouding en ons immuunsysteem kunnen verstoren en potentieel kankerverwekkend zijn.

Het tij moet keren

Organisaties als The Plastic Soup Foundation en The Microbead Coalition geven steeds meer ruchtbaarheid aan plasticvervuiling en burgerinitiatieven steken massaal de kop op. Mei Plasticvrij daagde iedereen uit om een maand lang ons eigen plasticgebruik zo veel mogelijk te beperken. Plastic Attack demonstreert in supermarkten wereldwijd hoeveel onnodig plastic we in onze boodschappentas meezeulen: de verpakkingen worden aan de uitgang van de winkel ingezameld voor een return to sender. Ook de Big Jump zoomde dit jaar in op plastic afval voor een betere waterkwaliteit, met de vraag om betere filters bij de waterzuivering.

Burgeracties geven een duidelijk signaal aan de overheid en de industrie. Maar aan de bron van het probleem vinden we natuurlijk de producenten van plastic. Het is aan de Europese, federale en Vlaamse overheid om de zoektocht naar alternatieven binnen de bedrijven te stimuleren. En dat gaat traag, want de industrie biedt weerstand. Plastic is dan ook spotgoedkoop te produceren, als bijproduct van aardolie. Het wordt vervaardigd uit het ‘overschot’ (de zogenaamde nafta) van aardolie bij de productie van brandstof en asfalt: een erg winstgevende industrie. Mocht je van olie enkel plastic maken, dan zou het veel te duur zijn. Maar zolang we allemaal op brandstof rijden, is er veel nafta. En dus is verandering enkel mogelijk onder druk van nieuwe wetgeving.

Robuuste regelgeving graag!

De Europese Commissie wil alvast een verbod op sommige soorten wegwerpplastic (rietjes, bestek en borden, drinkbekers, roerstaafjes en ballonstaafjes) en een plicht tot meer recyclage: 90% van alle petflessen tegen 2025. Producenten van flessen, bekers, ballonnen en filtersigaretten zullen mee moeten betalen voor de opruiming en verwerking van het afval dat ze in omloop brengen.

Een positieve eerste stap, maar Europa moet verder gaan, over de sectoren heen. En de lidstaten moeten volgen. Het afvalplan van minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) toont dat dit geen evidentie is. In juli werd een akkoord bereikt over een pakket maatregelen, waaronder een verbod op het uitdelen van plasticzakjes door winkeliers, het verplichte gebruik van herbruikbare bekers op evenementen en duidelijke doelstellingen om tegen 2022 te komen tot 90% recyclage van drankverpakkingen. Maar echt robuust wordt zwerfvuil niet aangepakt, aldus de Bond Beter Leefmilieu.

Ongeveer de helft van al het plastic dat wordt geproduceerd, is voor eenmalig gebruik en wordt meteen weggegooid.

Zo behaalt Fost Plus, de organisatie die instaat voor de inzameling en recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval, vandaag al dat cijfer van 90% op basis van zelfrapportage. Waarom zou de verpakkingsindustrie de eerstkomende jaren dan een extra inspanning leveren? Beter zijn onafhankelijke recyclagecijfers en een scherpere doelstelling zoals 95%, een cijfer dat gemakkelijk wordt gehaald in landen met een goed werkend statiegeldsysteem. En waarom verbiedt de Vlaamse regering enkel de gratis zakjes aan de kassa en niet alle plastic wegwerptassen? Daarmee blijft Vlaanderen achterophinken bij Brussel en Wallonië, die dat verbod wel al invoerden. De regering schuift teveel beslissingen voor zich uit, want pas tegen eind 2023 wordt het beleid opnieuw geëvalueerd. Het debat is met dit akkoord dus nog niet afgesloten.

Van snel en goedkoop naar duurzaam en realistisch

Het marktmodel van de toekomst is niet snel en goedkoop, maar duurzaam en realistisch geprijsd. Wegwerpplastic en plastic uit potentieel giftige stoffen, dat dus moeilijk te recycleren is (zoals piepschuim/polystyreen), moet plaatsmaken voor alternatieven. Ook zijn strengere producteisen aan de kledings- en verzorgingsindustrie aangewezen: beter ontworpen kleding met garens die minder vezels verliezen. En natuurlijk een verbod op het gebruik van microplastics in verzorgingsproducten en cosmetica.

Landen moeten veel meer investeren in onderzoek naar plasticvervuiling en de effecten ervan op de gezondheid. Pas dan wordt dit probleem erkend en aangepakt. En wordt de werkelijke kost van plastic duidelijk voor iedereen.

We moeten het goedje meer kritisch bekijken en niet langer als wegwerpproduct. Plastic is en blijft chemisch materiaal en ook gerecycleerd plastic komt uiteindelijk in een verbrandingsoven of op een afvalberg terecht, of via het zwerfvuil in ons leefmilieu. Omdat plastic nooit 100% gerecycleerd kan worden, moet het op de lange termijn zo veel mogelijk verdwijnen en vervangen worden door duurzame alternatieven.

Plastic? Attack!

Hoe groter de vraag naar verandering, hoe vlugger verandering komt. Dit kun je alvast zelf doen in de strijd tegen plastic afval:

• Koop geen wegwerpplastic zoals rietjes, wegwerpbestek, bekers en bordjes.
• Wees kritisch met verpakkingen: groenten en fruit met een schil hebben geen extra verpakking nodig, net zomin als gebottelde dranken, koekjes die al in een doos zitten, enzovoort.
• Kies voor recycleerbare alternatieven, zoals drank in brik of glazen flessen.
• Beat the microbead: koop geen verzorgingsproducten met plastic korrels in, zoals scrubs of glittershampoo.
• Neem herbruikbare tassen mee naar de winkel.
• Reuse, reduse, recycle!