Op de vlucht voor het klimaat

Waarom verlaat je huis en haard, vrienden en familie, alles wat je zorgvuldig hebt opgebouwd? De meeste migranten staan voor een hartverscheurende keuze, en hakken de knoop enkel door uit bittere noodzaak. In de wereldwijde migratiestromen speelt klimaat een steeds grotere rol. Niet alleen door natuurrampen, maar ook als versterkende factor voor andere sociale en economische problemen die mensen tot wanhoop drijven zoals armoede, waterschaarste en conflict.

Klimaatvluchtelingen bestaan niet. Juridisch gezien althans, want ze vallen niet onder de criteria van de Conventie van Genève. Er zijn dan ook nauwelijks afspraken rond de opvang van deze mensen, waardoor ze worden overgeleverd aan de willekeur van de landen en regio’s waar ze terechtkomen. Pas de laatste jaren begint het politici te dagen dat klimaatverandering in de toekomst een van de grootste oorzaken van migratie wordt. En dat bestaande problemen zoals voedselschaarste of sociale spanningen door natuurrampen vele malen worden versterkt.

Uit recent onderzoek van het International Displacement Monitoring Centre (IDMC) blijkt dat meer mensen noodgedwongen moeten vluchten door natuurrampen dan door geweld en conflicten. Het risico op ontheemding als gevolg van extreme weersomstandigheden verdubbelde de afgelopen 40 jaar, en treft vooral de armste en meest kwetsbare gemeenschappen. Dat zorgt voor groeiende migratiestromen – vooral binnenlands, want de meeste vluchtelingen geraken financieel niet ver.

Klimaatverandering als politiek speerpunt

Als het klimaat verandert, moeten wij mee veranderen. De eerste en meest belangrijke stap in dit verhaal is het aanpakken van de oorzaak: de nood aan migratie verminderen door een ambitieus klimaatbeleid door te voeren, in lijn met het Akkoord van Parijs. Dat vraagt ernstige inspanningen van de VN-lidstaten, vooral als we de gemiddelde temperatuurstijging op aarde willen beperken tot 1,5°C in vergelijking met 200 jaar geleden (voor het begin van de industrialisatie). België en Vlaanderen legden op dit vlak een pover traject af, maar de wetenschappelijke argumenten en de vele burgeracties vallen vandaag nog maar moeilijk te negeren. Temeer als we ook het politieke gewicht van het thema migratie bekijken. Tijd om de puzzelstukken samen te leggen.

Een ambitieus klimaatbeleid is de absolute basis voor elk land dat klimaatmigratie wil aanpakken.

De evolutie naar een ecologische samenleving is onvermijdelijk. Met meer ruimte voor natuur en minder voor beton en veestapels. Met elektrisch transport en efficiënt openbaar vervoer. Met hernieuwbare energie en groene technologie. Zo’n transitie is alleen maar positief, want een levensstijl die de klimaatgrenzen respecteert, respecteert ook de menselijke grenzen beter. Wie wordt er vandaag nog gelukkig van nóg meer consumptie, meer wegwerpartikelen, meer files, meer vervuiling en minder natuur? Er is een duidelijk draagvlak voor een economie die groene vernieuwing betrouwbaar en rendabel maakt en die zo veel mogelijk lokaal en circulair werkt. Aan de beleidsmakers om te bekijken hoe de publieke middelen beter geïnvesteerd kunnen worden om die transitie te realiseren. Denken we maar aan de enorme subsidies die nog steeds naar de fossiele industrie gaan, terwijl de grote industriële bedrijven nauwelijks belast worden voor de maatschappelijke kosten van hun vervuiling.

We verwachten na de verkiezingen veel politieke moed. De klimaatcoalitie, die meer dan 70 organisaties uit het Belgische middenveld verenigt rond klimaatrechtvaardigheid en waar ook Natuurpunt deel van uitmaakt, staat klaar om de beleidsmakers hierin te ondersteunen. Net als tientallen wetenschappers en experten die hun kennis maar al te graag in de praktijk willen omzetten.

Bangladesh is een van de landen die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering door de combinatie van armoede, overbevolking, cyclonen, overstromingen en een stijgende zeespiegel.

Zuivere lucht en klimaatrobuuste landen

Het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen is de eerste stap in de aanpak van klimaatverandering, en dus ook van klimaatmigratie. Maar zelfs de strengste inspanningen op dat vlak kunnen bepaalde invloeden van de klimaatverandering niet tegenhouden. Daarom zijn er ook sterke adaptatieplannen nodig.

Adaptatie is het proces van aanpassing aan de klimaatverandering. Hierdoor verminderen samenlevingen hun kwetsbaarheid voor de gevolgen van klimaatverandering. Dat kan bijvoorbeeld door het hitte-eiland effect van steden tegen te gaan met meer natuur in de stad, en door in te zetten op het herstellen van wetlands als bescherming tegen overstromingen, of op natuurlijke stranden met duinen als buffer tegen de stijgende zeespiegel. Het gaat ook over het grijpen van de kansen die een veranderend klimaat biedt, zoals jobcreatie door te investeren in infrastructuur voor hernieuwbare energie. Zo’n adaptatiebeleid staat in veel landen nog in de kinderschoenen, maar verdient een plaats op alle beleidsniveaus.

In de meest kwetsbare landen, waar de migratiestromen op gang (zullen) komen, staan zaken als het opvangen en begeleiden van binnenlandse migratie, urgente (medische) respons op natuurrampen en het bewoonbaar en vruchtbaar houden van klimaatgevoelige regio’s op het voorplan. Die landen verdienen volop de steun van de westerse landen, die hen ook kunnen helpen bij het opstellen van een nationaal adaptatieplan en bij de ontwikkeling van nieuwe technologieën en de nodige capaciteiten.

  Infografiek: Klimaatverandering, oorzaken van migratie © 11.11.11

Beleidscrisis in plaats van vluchtelingencrisis

We kunnen niet altijd voorkomen dat een regio onbewoonbaar wordt. Daarom hoort migratie bij adaptatie, het is er een onderdeel van. Als we het zo bekijken en proactief plannen, kunnen klimaatvluchtelingen in de toekomst veel beter begeleid en opgevangen worden. Het voeren van steekvlampolitiek – wachten tot de zaken onomkeerbaar zijn – kost op de lange termijn veel meer en lost structureel niks op.

Klimaatvluchtelingen zijn overgeleverd aan de willekeur van de landen waarin ze terechtkomen, door het ontbreken van juridische afspraken.

Mensen op de vlucht voor geweld en vervolging hebben onder de Conventie van Genève recht op asiel en bescherming – een verantwoordelijkheid die veel westerse overheden schoorvoetend opnemen. Wie vlucht voor verwoestijning of een stijgende zeespiegel krijgt vaak te maken met nog meer laksheid, door het ontbreken van juridische afspraken. Het is ook een complex probleem. Zo kan je iemand die op de vlucht slaat voor jarenlange mislukte oogsten door hitte en watertekort ook zien als een economische migrant. Toch zijn ook voor deze mensen dringend oplossingen nodig.

We zullen in de toekomst sterk in de schoenen moeten staan om op een menswaardige manier met grote mensenstromen om te gaan. Het risico op ontheemding door overstromingen, droogte, hongersnood en orkanen kan oplopen tot 40 miljoen mensen per jaar. Niemand vraagt dat al die mensen in de EU worden opgevangen, maar de westerse landen moeten wel meewerken aan de oplossing: een deel van de mensen opvangen, werken aan legale en veilige toegangswegen voor migratie en de landen en organisaties die de meeste vluchtelingen opvangen, ondersteunen. Met focus op de mensen, en niet op de grenzen.

Bronnen

Foto’s: Shutterstock
11.11.11 – Klimaatvluchtelingen bestaan niet, briefingpaper, 2016
IDMC: Global Report on Internal Displacement 2018
A new Climate for Peace: Taking Action on Climate & Fragility Risk, 2015 
Dirk Holemans, 1/2/2019: “Wat als een levensstijl die de klimaatgrenzen respecteert, ons gewoon gelukkiger maakt?”
Natuurpunt 1/2/2019: ‘Klimaatspecial: 7 natuuroplossingen van Natuurpunt’